ارزش روزه در فصل تابستان

آزمایش الهی در ماه رمضان

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمود: اگر بندگان می‏دانستند که در رمضان چه [برکاتی] هست، آرزو می‏کردند که رمضان، یک سال باشد.(بحارالأنوار: 96/346/12)

چند سالیست که ماه مبارک رمضان مقارن با فصل تابستان شده است و واضح است که روزه گرفتن در تابستان با گرمای شدید و روزهای طولانی بسیار سخت است. اما فراموش نکنیم که در روزه‌داری آزمایش الهی نهفته است و آثار و برکات بسیاری دارد. درست است که در ماه مبارک رمضان، شیطان دست و پایش در غل و زنجیر است اما یادمان باشد که هوای نفس آزاد است و تلاش می‌کند که انسان در آزمایش الهی مردود شود. خالصانه خود را به خدا واگذاریم و از او بخواهیم که در روزه‌داری توفیقمان دهد و مراقب باشیم که تشنگی و گرما ما را از روزه گرفتن منصرف نکند که برکات زیادی را از دست می دهیم از یک سو و مستوجب عذاب می شویم از سوی دیگر. و هیچ چیز بالاتر و زیباتر از فرمانبرداری از حضرت احدیت نیست.

در این مقاله آیه‌ای که بواسطه آن روزه واجب شده است را بررسی می‌کنیم، تا با آیه روزه بیشتر و بهتر آشنا شویم .

«یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون (بقره/183)؛ ای کسانی که ایمان آورده‏اید روزه بر شما واجب شده همانطور که بر اقوام قبل از شما واجب شده بود شاید با تقوا شوید.»

قرآن، روح ماه مبارک رمضان است که در کالبد آن دمیده شده و ارزش و عظمت آن را چند برابر کرده است، قرآن قلب ماه مبارک رمضان است که بدون این قلب و ضربان آن،‌ جوهره‌ی حقیقت در رگ‌های حیات معنوی روزه‌داران به جریان نمی‌افتد. قرآن بهار دل‌ها و ماه مبارک رمضان بهار قرآن است. بنابراین باید گفت که بخش اعظم برکات ماه مبارک رمضان، در رابطه با قرآن است و در این ماه باید بذر فرامین نورانی قرآن را در مزرعه‌ی دل‌ها بکاریم، تا رشد و نمو کند و سرانجام میوه‌ی قرآن را در این ماه برای غذای روح برگیریم و قوت قلبمان را در پرتو برکات قرآنی این ماه، بیمه نماییم و چنین بهره‌برداری جز از راه انس حقیقی با قرآن بدست نخواهد آمد.

در آیه فوق واجب شدن یکی از فروعات دین، یعنی روزه مطرح شده است. و با لحنی تاکیدآمیز می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید روزه بر شما نوشته شده است آنگونه که بر امتهایی که قبل از شما بودند نوشته شده بود» (یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم).

‏خداوند بعد از جمله: "یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام"، مساله وجوب روزه بر مسلمانان را خاطرنشان کرد، بلافاصله فرمود: "کما کتب علی الذین من قبلکم" و فهمانید که شما مسلمانان نباید از تشریع روزه وحشت کنید، و آن را گران بشمارید، چون این حکم منحصر به شما نبوده، بلکه حکمی است که در امتهای سابق نیز تشریع شده بود.(لعلکم تتقون)، یعنی علاوه بر این که عمل به این دستور، همان فائده‏ای را دارد که شما به امید رسیدن به آن ایمان آوردید، و آن، عبارت است از تقوا، و علاوه بر این، این عمل که گفتیم در آن، امید تقوا برای شما هست، همچنان که برای امتهای قبل از شما بود. (المیزان، ذیل آیه)

اینگونه خطاب(ای کسانی که ایمان آورده‏اید) به منظور توجه دادن مردم به صفت ایمانشان است، وگرنه می‏فرمود: (ای مردم) لیکن خواست‏ بفهماند با توجه به این که دارای ایمانید باید هر حکمی را که از ناحیه پروردگارتان می‏آید بپذیرید، هر چند که بر خلاف و ناسازگار با عادات شما باشد.(المیزان، ذیل تفسیر آیه مربوطه)

و بلافاصله فلسفه این عبادت انسان‌ساز و تربیت آفرین را در یک جمله کوتاه، اما بسیار پرمحتوا چنین بیان می‌کند: «شاید پرهیزکار شوید» (لعلکم تتقون).

پس از این آیه در می‌یابیم که روزه تاثیری جدی بر پرورش روح تقوا و پرهیزگاری در تمام زمینه‌ها و همه ابعاد وجودی انسان دارد.

از آنجا که انجام این عبادت با محرومیت از لذائذ مادی و مشکلاتی، مخصوصا در فصل تابستان همراه است تعبیرات مختلفی در آیه فوق به کار رفته که روح انسان را برای پذیرش ‍ این حکم آماده سازد.

خداوند سر صحبت را با مومنان با خطاب "یا ایها الذین آمنوا": ای مؤمنان، شروع می‌کند.

سپس بیان این حقیقت که روزه اختصاص به شما ندارد، بلکه در امتهای پیشین نیز بوده است.

و سرانجام بیان فلسفه آن و این که اثرات پربار این فریضه الهی صد در صد عائد خود شما می‌شود، آن را یک موضوع دوست داشتنی و گوارا می‌سازد.

در حدیثی از امام صادق(علیه‌السلام) نقل شد که فرمود: لذة ما فی النداء ازال تعب العبادة و العناء!: «لذت خطاب "یا ایها الذین آمنوا" آنچنان است که سختی و مشقت این عبادت را از بین برده است!»( تفسیر مجمع البیان، ج 2، ذیل آیه)

روزه آثار فراوانی از نظر مادی و معنوی در وجود انسان می‌گذارد، که از همه مهمتر "بعد اخلاقی" و فلسفه تربیتی آن است .

از فوائد مهم روزه این است که روح انسان را "لطیف"، و اراده انسان را "قوی"، و غرائز او را "تعدیل" می‌کند.

روزه‌دار باید در حال روزه با وجود گرسنگی و تشنگی از غذا و آب و همچنین لذت جنسی چشم بپوشد، و عملا ثابت کند که او همچون حیوان در بند اصطبل و علف نیست، او می‌تواند زمام نفس سرکش را به دست گیرد، و بر هوس‌ها و شهوات خود مسلط گردد.

در حقیقت بزرگترین فلسفه روزه همین اثر روحانی و معنوی آن است، انسانی که انواع غذاها و نوشابه‌ها را در اختیار دارد و هر لحظه که تشنه و گرسنه شده به سراغ آن می‌رود، همانند درختانی است که در پناه دیوارهای باغ بر لب نهرها می‌رویند، این درختان نازپرورده، بسیار کم مقاومت و کم دوامند اگر چند روزی آب از پای آنها قطع شود پژمرده می‌شوند، و می‌خشکند اما درختانی که از لابلای صخره‌ها، در دل کوهها و بیابانها می‌رویند و نوازشگر شاخه‌هایشان از همان طفولیت طوفانهای سخت، و آفتاب سوزان، و سرمای زمستان است، و با انواع محرومیتها دست به گریبانند، محکم و با دوام و پر استقامت و سخت‌کوش و سخت جانند!

روزه نیز با روح و جان انسان همین عمل را انجام می‌دهد و با محدودیتهای موقت به او مقاومت و قدرت اراده و توان مبارزه با حوادث سخت می‌بخشد، و چون غرائز سرکش را کنترل می‌کند بر قلب انسان نور و صفا می‌پاشد خلاصه روزه انسان را از عالم حیوانیت ترقی داده و به جهان فرشتگان صعود می‌دهد، جمله لعلکم تتقون (باشد که پرهیزگار شوید) اشاره به همه این حقایق است .

پیامبر اکرم فرمود: هر کس رمضان را از روی ایمان و برای خدا و پاداش او، روزه بگیرد و به عبادت برخیزد، گناهان گذشته‏اش آمرزیده می‏شود.(الأمالی للطوسی: 150/247، بحارالأنوار: 96/366/42 و ج 97/17/35.)  

و نیز حدیث معروف الصوم جنة من النار؛ روزه سپری است در برابر آتش دوزخ، اشاره به همین موضوع است.

در حدیث دیگری از امام علی(علیه‌السلام) می‌خوانیم که از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) پرسیدند:

چه کنیم که شیطان از ما دور شود؟ فرمود: الصوم یسود وجهه، و الصدقة تکسر ظهره، و الحب فی الله و المواظبة علی العمل الصالح یقطع دابره، و الاستغفار یقطع وتینه؛ روزه روی شیطان را سیاه می‌کند، و انفاق در راه خدا پشت او را می‌شکند، و دوست داشتن به خاطر خدا، و مواظبت بر عمل صالح دنباله او را قطع می‌کند، و استغفار، رگ قلب او را می‌برد .(تفسیر نمونه، ذیل تفسیر آیه)

در نهج البلاغه به هنگامی که امیر مؤمنان علی(علیه‌السلام) فلسفه عبادات را بیان می‌کند به روزه که می‌رسد چنین می‌فرماید: والصیام ابتلاء لاخلاص الخلق؛ خداوند روزه را از این جهت واجب فرموده که روح اخلاص در مردم پرورش یابد. (تفسیر نمونه، ذیل تفسیر آیه)

و نیز در حدیث دیگری از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می‌خوانیم: ان للجنة بابا یدعی الریان لا یدخل فیها الا الصائمون؛ بهشت دری دارد به نام "ریان" (سیراب شده) که تنها روزه‌داران از آن وارد می‌شوند. (تفسیر نمونه، ذیل تفسیر آیه)

مرحوم صدوق در "معانی الاخبار" در شرح این حدیث می‌نویسد انتخاب این نام برای این در بهشت به خاطر آن است که بیشترین زحمت روزه‌دار از ناحیه عطش است، هنگامی که روزه‌داران از این در وارد می‌شوند چنان سیراب می‌گردند که بعد از آن هرگز تشنه نخواهند شد.

پس تشنگی را تحمل نماییم که به سیرابی جاودانه خواهیم رسید.